4. ZAKOŃCZENIE
56. Czcigodni Bracia, pod koniec Naszej apostolskiej adhortacji pragniemy pokrótce ukazać we właściwym świetle teologiczną wartość kultu maryjnego i w skrócie przypomnieć jego skuteczność duszpasterską dla odnowy obyczajów chrześcijańskich.
4.1. Teologiczna doniosłość kultu maryjnego
Pobożność Kościoła do Najświętszej Maryi Panny leży w samej naturze kultu chrześcijańskiego. Cześć, zawsze i wszędzie oddawana przez Kościół Matce Bożej - od pozdrowienia błogosławiącej Ją Elżbiety (por. Łk 1,42-45) aż do dzisiejszych wyrazów czci i prośby - jest wspaniałym świadectwem tego, że prawo modlitwy (lex orandi) Kościoła jest zachętą, by jego prawo wierzenia (lex credendi) bardziej się umacniało w sumieniach. I odwrotnie: jego prawo wierzenia domaga się, by jego prawo modlitwy w stosunku do Matki Chrystusa wszędzie pomyślnie się rozwijało. Ten zaś kult maryjny jest głęboko zakorzeniony w objawionym Słowie Bożym i mocno wspiera się na prawdach nauki katolickiej, jakimi są: szczególna godność Maryi, która jest "Rodzicielką syna Bożego, a przez to najbardziej umiłowaną córką Ojca i świętym przybytkiem Ducha Świętego; dzięki zaś temu darowi szczególnej łaski góruje wielce nad wszystkimi innymi stworzeniami zarówno ziemskimi, jak niebieskimi"[119], Jej współudział w wydarzeniach najważniejszej wagi w dziele odkupienia dokonanego przez Syna; Jej świętość, która wprawdzie była pełna już od chwili niepokalanego poczęcia, niemniej jednak coraz bardziej się powiększała, gdy była Ona posłuszna woli Ojca i kroczyła drogą boleści (por. Łk 2,34-35; 2,41-52; J 19,25-27), ustawicznie postępując w wierze, nadziei i miłości; Jej zadanie i Jej szczególne miejsce, jakie zajmuje wśród ludu Bożego, którego jest równocześnie członkiem przewyższającym inne, najdoskonalszym wzorem i najukochańszą Matką; Jej nieustanne i skuteczne wstawiennictwo, mocą którego - chociaż wzięta do nieba - jest jak najbliżej wiernych Ją wzywających, jak i tych również, którzy nie wiedzą, że są Jej dziećmi; wreszcie Jej chwała, którą uszlachetnia się cały rodzaj ludzki, jak cudownie wyraził to Dante Alighieri: "Ty jesteś tą Niewiastą, która do tego stopnia uszlachetniła naturę ludzką, że sam jej Stwórca nie wzbraniał się zostać jej stworzeniem"[120]; Maryja bowiem przynależy do naszego rodzaju, jest prawdziwą Córką Ewy, chociaż nie znającą zmazy tejże matki; jest prawdziwą Siostrą naszą, która wiodąc życie ziemskie w pokorze i ubóstwie, w pełni podzieliła nasz los.
Dodajemy do tego, że kult Najświętszej Maryi Panny ma swoją ostateczną przyczynę w niezbadanej i wolnej woli Boga, który - ponieważ jest wieczną i boską miłością (por. J 4,7-8.16) - dokonuje wszystkiego według planu miłości; umiłował Ją i uczynił Jej wielkie rzeczy (por. Łk 1,49); umiłował Ją ze względu na siebie, umiłował Ją ze względu na nas; dał Ją sobie samemu, dał Ją nam.
4.2. Znaczenie duszpasterskie kultu maryjnego
57. Chrystus jest jedyną droga, która prowadzi do Ojca (por. J 14,4-11). Chrystus jest najwyższym wzorem, według którego uczeń winien kształtować swoje postępowanie (por. J 13,15), tak, by żywił te same co On uczucia (por. Flp 2,5), żył Jego życiem i posiadał Jego ducha (por. Gal 2,20; Rz 8,10-11): tego Kościół w każdym czasie uczył i dlatego trzeba się strzec, by w działalności duszpasterskiej nic nie zaciemniało tej nauki. Kościół, pouczony przez Ducha Świętego i obdarzony nabytą w ciągu wieków znajomością spraw, uznaje jednak, iż także cześć dla Najświętszej Dziewicy - oczywiście podporządkowana czci dla Boskiego Odkupiciela i z nią związana - wykazuje wielką moc i skuteczność w duszpasterstwie oraz ma bardzo duże znaczenie dla odnowy życia chrześcijańskiego. łatwo dostrzec przyczynę tej skuteczności. I rzeczywiście, wielorakie posłannictwo Maryi względem ludu Bożego jest prawdziwie nadprzyrodzoną rzeczywistością działającą i owocującą w organizmie Kościoła. Miło jest rozważyć poszczególne składniki tego posłannictwa, z których wszystkie stosownie do swej skuteczności zmierzają do odtworzenia w synach duchowych rysów Syna pierworodnego. Macierzyńskie wstawiennictwo Najświętszej Dziewicy, przykład Jej świętości i łaska Boża, która jest w Niej, są dla rodzaju ludzkiego podstawą nadziei na dobra niebieskie.
Macierzyńskie zadanie powierzone Maryi pobudza lud Boży, by zwyczajem dzieci ufnie uciekał się do Tej, która okazuje się zawsze chętna i gotowa do wysłuchania z macierzyńską miłością jego próśb i do pospieszania mu ze skuteczną pomocą[121]. Dlatego chrześcijanie zwykli wzywać Ja jako "Pocieszycielkę strapionych, Uzdrowienie chorych, Ucieczkę grzeszników", celem uzyskania pociechy w smutkach, w chorobie - ulgi, w grzechach - mocy, która wyzwala ich z niewoli; i rzeczywiście Ona, całkowicie wolna od zmazy grzechów, doprowadza synów do tego, że przez mocne postanowienie przezwyciężają grzech[122]. To uwolnienie od zła i od niewoli grzechowej (por. Mt 6,13) trzeba uznać - co należy wciąż powtarzać - za nieodzowny warunek wstępny każdej chrześcijańskiej odnowy obyczajów.
Dany przez Dziewicę przykład świętości skłania chrześcijan, by wznosili oczy ku Maryi, "Która świeci całej wspólnocie wybranych jako wzór cnót"[123]. Chodzi o ugruntowane cnoty i to ewangeliczne, jakimi są: wiara i wola podatna na Słowo Boże (por. Łk 1,26-38; 1,45; 11,27-29; J 2,5); wielkoduszne posłuszeństwo (por. Łk 1,38); szczera pokora (por. Łk 1,48); troskliwa miłość (por. Łk 1,39-56); rozważna mądrość (por. Łk 1,29.34; 2,19.33.51); cześć dla Boga, która pobudza do ochotnego spełniania obowiązków religijnych ( por. Łk 2,21.25-40.51), do wyrażania wdzięczności za otrzymane dobrodziejstwa (por. Łk 1,46-49), do składania darów w świątyni i do zanoszenia modlitw we wspólnocie Apostołów (por. Dz 1,12-14); moc ducha na wygnaniu (por. Mt 2,13-23), w boleści (por. Łk 2,34-35.49; J 19,25); ubóstwo pełne godności i ufności pokładanej w Bogu (por. Łk 1,48; 2,24); czujna troska o Syna, poczynając od pokory żłóbka aż do hańby krzyża (por. Łk 2,1-7; J 19,25-27); troskliwa słodycz ducha (por. J 2,1-12); dziewicza czystość (por. Mt 1,18-25; Łk 1,26-38), mocna i czysta miłość oblubieńcza. Zaiste, tymi cnotami przyozdobione zostaną te dzieci, które z mocnym postanowieniem wpatrują się w Jej przykłady, by mogły przez naśladowanie wyrazić je w swoim życiu. Wtedy tego rodzaju postęp w cnotach uzna się za następstwo i jakby dojrzały owoc tej duszpasterskiej skuteczności, która pochodzi z kultu oddawanego Maryi.
Cześć dla Matki Chrystusa daje wiernym sposobność postępu w łasce Bożej, w którym to postępie trzeba widzieć najwyższy cel wszelkiej działalności duszpasterskiej. Albowiem nie jest możliwe czcić należycie Pełną łaski bez szanowania w samym sobie łaski Bożej, to jest przyjaźni Bożej, duchowej wspólnoty z Nim i zamieszkiwania Ducha Świętego. Ta łaska Boża do głębi oddziałuje na człowieka i upodabnia go do obrazu Syna Bożego (por. Rz 8,29; Kol 1,18). Kościół katolicki, opierając się na znajomości rzeczy potwierdzonej głosem wieków, uznaje w kulcie maryjnym skuteczną pomoc ofiarowaną człowiekowi, który zmierza do osiągnięcia pełni swojego życia. Maryja, nowa Niewiasta, jako najbliższa stoi przy Chrystusie - nowym Człowieku, w którego tajemnicy wyłącznie wyjaśnia się tajemnica człowieka[124] - i jako dana nam rękojmia celem zapewnienia, iż Boży plan zbawienia całego człowieka już się spełnił w osobie rodzaju ludzkiego, to znaczy w Niej. Ludziom dzisiejszym, którzy nierzadko męczą się pomiędzy trwogą i nadzieją; którzy zniechęcają się wskutek świadomości swej małości i których opanowują niekończące się pragnienia; którzy przeżywają zamęt ducha, rozdarcie serc i niepewność umysłu wskutek zagadki śmierci; którzy udręczeni samotnością, gorąco pragną wspólnoty z innymi, których całkowicie ogarnia niechęć i wstręt: tym ludziom, powiadamy, Najświętsza Maryja Panna, czy się Ją rozważa w kolejach Jej ziemskiego życia, czy też niebiańskiej szczęśliwości, jakiej już zażywa w państwie Bożym, ofiarowuje pogodną wizję i ma słowo zdatne do umocnienia serc: przyrzeka mianowicie, iż nadzieja odniesie zwycięstwo nad trwogą, wspólnota nad samotnością, pokój nad zamętem, radość i piękno nad zniechęceniem i odrazą, oczekiwanie rzeczy wiecznych nad doczesnymi pożądaniami, życie nad śmiercią.
Jakby pieczęcią przyłożoną do tej Naszej adhortacji i nowym świadectwem duszpasterskiej wartości kultu maryjnego dla doprowadzenia ludzi do Chrystusa, niech będą słowa, z jakimi Maryja Dziewica zwróciła się do sług na godach w Kanie: "Wykonajcie wszystko, cokolwiek wam powie" (j 2,5). te słowa, pozornie tylko wyrażające samą chęć oddalenia przykrości od uczty weselnej w rzeczywistości, w perspektywie czwartej Ewangelii, są jakby głosem, w którym zdaje się rozbrzmiewać formuła użyta przez lud izraelski do zawarcia przymierza na górze Synaj (por. Wj 19,8; 24,3.7; Pp 5,27), lub do odnowienia wierności dla niego (por. Joz 24,24; Ezd 19,12; Neh 5,12). Są także głosem w przedziwny sposób zgadzającym się z głosem Ojca, który podczas teofanii na górze Tabor wyrzekł: "Jego słuchajcie" (Mt 17,5).
58. Czcigodni Bracia, wydało się nam rzeczą słuszną obszernie zająć się czcią, jaka ma być okazywana Matce Bożej, jako że ta cześć wchodzi w skład pełnego pojęcia kultu chrześcijańskiego. wymagała tego sama wielka doniosłość sprawy, która w ostatnich latach, dzięki badaniom uczonych, została przemyślana i poddana rewizji, a niekiedy także stała się przedmiotem sporu. Pociechą dla Nas jest to, że podjęta przez Stolicę Apostolską i przez Was samych praca nad wykonaniem wskazań soboru - a w szczególny sposób odnowa liturgiczna - wielce przyczynia się do oddawania, z wciąż usilniejszą wolą uwielbienia, czci Bogu Ojcu i Synowi i Duchowi Świętemu i do wzrostu życia chrześcijańskiego u wiernych. Zauważmy również - nie bez otuchy - że odnowiona liturgia rzymska jest świadectwem czci Kościoła dla Maryi Panny. Ponadto podtrzymuje nas nadzieja, że ze szczerym sercem zostaną wykonane wytyczone normy, wydane dla coraz większego rozwoju i umocnienia tej czci. Wreszcie napełnia Nas radość z powodu ofiarowanej nam, z łaskawości Bożej, sposobności wyjaśnienia niektórych punktów nauki, aby dzięki nim praktyka różańca maryjnego - słusznie mająca być we czci - doznała odnowienia i umocnienia. Tą przeto pociechą, otuchą, nadzieją, radością napełniwszy ducha, głos Nasz łączymy z głosem Najświętszej Maryi Panny, uwielbiając Pana - jak prosimy w liturgii rzymskiej[125] - i pragniemy, by te Nasze uczucia przekształciły się w uwielbienie Boga i należne Mu dziękczynienie.
Pragnąc usilnie, by za Waszym, Czcigodni Bracia, staraniem kult Bożej rodzicielki Dziewicy u duchowieństwa i ludu powierzonego Waszej pieczy doznał zbawiennego wzrostu, i z tej racji przyczynił się do większego dobra Kościoła i społeczności ludzkiej, Wam i wszystkim, których duszpasterską troską obejmujecie, udzielamy z miłością szczególnego błogosławieństwa apostolskiego. Dano w Rzymie, u św. Piotra, dnia 2 lutego, w uroczystość Ofiarowania Pańskiego, w roku 1974, jedenastym Naszego Pontyfikatu.
Paweł VI, Papież
Watykan, 2 lutego 1974 r.
Przekład Krakowskiego Ośrodka Dokumentacji Soborowej, aprobowany przez 143 Konferencję Plenarną Episkopatu Polski z dnia 19 czerwca 1974 r.
Podtytuły zostały dodane do niniejszej Adhortacji w celu ułatwienia poruszania się po dokumencie.
Przypisy
[1] Por. Laktancjusz, Divinae Institutiones IV, 3, 6-10: CSEL 19, s. 279.
[2] Por. Sobór Watykański II, Konstytucja o liturgii świętej, Sacrosanctum Concilium, 1-3, 11, 21, 48: AAS 56 (1964), ss. 97-98, 102-103, 105-l06, 113.
[3] Sobór Watykański II, Konstytucja o liturgii świętej, Sacrosanctum Concilium, 103: AAS 56 (1964), s. 125.
[4] Por. Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele, Lumen Gentium, 66: AAS 57 (1965), s. 65.
[5] Tamże
[6] Msza wotywna o Najświętszej Maryi Pannie, Matce Kościoła, Prefacja.
[7] Por. Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele, Lumen Gentium, 66-67: AAS 57 (1965), ss. 65-66, Konstytucja o liturgii świętej, Sacrosanctum Concilium, 103: AAS 56 (1964), s. 125.
[8] Adhoratcja apostolska, Signum Magnum: AAS 59 (1967), ss. 465-475.
[9] Por. Sobór Watykański II, Konstytucja o liturgii świętej, Sacrosanctum Concilium, 3: AAS 56 (I[964]), s. 98.
[10] Por. Sobór Watykański II, tamże, 102: AAS 56 (1964), s. 125.
[11] Por. Mszał rzymski odnowiony dekretem Świętego Powszechnego Soboru Watykańskiego II, ogłoszony powagą Papieża Pawła VI wyd. wzorcze, 1970, dnia 8 grudnia, Prefacja.
[12] Mszał rzymski odnowiony dekretem Świętego Powszechnego Soboru Watykańskiego II ogłoszony powagą Papieża Pawła VI, Orio Lectionum Missae. wyd. wzorcze 1969, s. 8, Czytanie I (Rok A: Iz 7:10-14: "Oto Panna pocznie"; W roku B: 2 Sm 7:1-15: 8b-11. 16: "Królestwo Dawida będzie trwać nawieki przed obliczem Pana"; W roku C: Mi 5:2-5a [Hbr 1-4a]: "Z ciebie wyjdzie panujący w Izraelu").
[13] Tamże, s. 8, Gospel (W roku A: Mt 1:18-24: "Jezus narodzi się z Maryi, poślubionej Józefowi, z rodu Dawida"; W roku B: Łk 1:26-38: "Oto poczniesz i porodzisz Syna"; W roku C: Łk 1:39-45: "Skądże mi to, że matka mojego Pana przychodzi do mnie?").
[14] Por. Mszał rzymski, Prefacja na adwent, II.
[15] Mszał rzymski, tamże
[16] Mszał rzymski, Modlitwa eucharystyczna I, Communicantes na Boże Narodzenie i w oktawie.
[17] Mszał rzymski, 1 stycznia, Ant. na wejście i Modlitwa dnia.
[18] Por. Mszał rzymski, 22 sierpnia, Modlitwa dnia.
[19] Mszał rzymski, 8 września, Modlitwa po komunii.
[20] Mszał rzymski, 31 maja, Modlitwa dnia.
[21] Por. tamże, Modlitwa dnia i modlitwa nad darami.
[22] Por. Mszał rzymski, 15 września, Modlitwa dnia.
[23] Por. 1, s. 15.
[24] z wielu anafor zobacz następujące, będące w szczególnym poszanowaniu na Wschodzie: Anafora Marka Ewangelisty, Mowa eucharystyczna, wyd. A. Hanggi-l. Pahl, Fribourg, Editions Universitaires, 1968, s. 107; Anafora grecka Jakuba, brata Pańskiego tamże, s. 257; Anafora Jana Chryzostoma, tamże, s. 229.
[25] Por. Mszał rzymski, 8 grudnia, Prefacja.
[26] Por. Mszał rzymski, 15 sierpnia, Prefacja.
[27] Por. Mszał rzymski, 1 stycznia, Modlitwa po komunii.
[28] Por. Mszał rzymski, Msze wspólne o Najświętszej Maryi Pannie, 6, W czasie wielkanocnym, Modlitwa dnia.
[29] Mszał rzymski, 15 września, Modlitwa dnia.
[30] Mszał rzymski, 31 maja, Modlitwa dnia. To samo rozbrzmiewa w Prefacji o Najśw. Maryi Pannie, II: "Zaprawdę godne to (... byśmy, obchodząc wspomnienie Najświętszej Maryi Panny, wysławiali Twoją łaskawość Jej wdzięcznym hymnem pochwalnym."
[31] Por. Porządek czytań mszalnych, III niedziela adwentu (w roku C: Sof 3:14-18a): IV niedziela adwentu (Por. wyżej, przypis 12); niedziela w oktawie Bożego Narodzenia (w roku A, Mt 2:13-15; 19-23; w roku B: Łk 2:22-40; w roku C: Łk 2:41-52) II niedziela po Narodzeniu (J 1:1-18) VII niedziela Wielkanocy (w roku A: Dz 1:12-14); II niedziela w ciągu roku (w roku C: J 1:1-12); X niedziela w ciągu roku (w roku B: Rodz 3:9-15); XIV niedziela w ciągu roku (w roku B: Mk 6:1-6).
[32] Por. Porządek czytań mszalnych, Przy katechumenacie i chrzcie dorosłych. Na przekazanie Modlitwy Pańskiej (Czytanie II, 2, Gal 4:4-7); Na inicjację chrześcijańską poza wigilią paschalną (Ewang., 7, J 1:1-5; 9-14; 16-18); W czasie ślubu (Ewang., 7, J 2:1-11); Na konsekrację dziewic i śluby zakonne (Czytanie I, 7, Iz 61:9-11; Ewang., 6, Mk 3:31-35; Łk 1:26-38 [Por. Obrzęd konsekracji dziewic, 130; Obrzęd ślubów zakonnych, część druga, 1451]).
[33] Por. Porządek czytań mszalnych, Za uciekinierów i wygnańców (Ewang., 1, Mt 2:13-15, 19-23); Na podziękowanie (Czytanie I, 4, Sof 3:14-15).
[34] Por. Boska Komedia, Raj XXXIII, 1-9, Por. Liturgia godzin, Wspomnienie Najświętszej Maryi Panny w sobotę. Oficjum czytań, Hymn.
[35] Obrzęd chrztu dzieci, nr 481: Obrzęd inicjacji chrześcijańskiej dorosłych, nr 214.
[36] Por. Rytuał rzymski, Tyt. VII, r. III, Błogosławienie kobiety po porodzie.
[37] Por. Obrzęd ślubów zakonnych, część pierwsza, nr 57 i 67.
[38] Por. Obrzęd konsekracji dziewic, nr 16.
[39] Por. Obrzęd ślubów zakonnych, część pierwsza, nr 62 i 142; część druga, nr 67 i 158 Obrzęd konsekracji dziewic, nr 18 i 20.
[40] Por. Obrzęd namaszczenia chorych i duszpasterskiej troski o nich, nr 143, 146, 147, 150.
[41] Por. Mszał rzymski, Msza za zmarłych. Za zmarłych braci, krewnych i dobrodziejów, Modlitwa.
[42] Por. Obrzęd pogrzebu, n. 226.
[43] Por. Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele, Lumen Gentium, 63: AAS 57 (1965), s. 64.
[44] Por. Sobór Watykański II, Konstytucja o liturgii świętej, Sacrosanctum Concilium, 7: AAS 56 (1964), ss. 100-101.
[45] Mowa 215, 4: PL 38, 1074.
[46] Tamże.
[47] Por. Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym, Dei Verbum,nr 21: AAS 58 (1966), ss. 827-828.
[48] Por. Adversus Haereses IV, 7, 1: PG 7, 1, 990-991; S. Ch. 100, t. II, ss. 454-458.
[49] Por. Adversus Haereses III, 10, 2: PG 7, 1, 873; S. Ch. 34, s. 164.
[50] Por. Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele, Lumen Gentium, nr 62: AAS 57 (1965), s. 63.
[51] Sobór Watykański II, Konstytucja o liturgii świętej, Sacrosanctum Concilium, nr 83: AAS 56 (1964), s. 121.
[52] Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele, Lumen Gentium, nr 63: AAS 57 (1965), s. 64.
[53] Tamże, 64: AAS 57 (1965), s. 64.
[54] Traktat XXV (Na Narodzenie Pańskie), 5: CCL 138, s. 123; S. Ch. 22 bis, s. 132; Por. także Traktat XXIX (Na Narodzenie Pańskie), I: CCL tamże, s. 147; S. Ch tamże, s. 178; Traktat LXIII (O Męce Pańskiej) 6: CCL tamże, s. 386; S. Ch. 74, s. 82.
[55] M. Ferotin, Księga mozarabska sakramentów, kol. 56.
[56] Na oczyszczenie Najświętszej Maryi, Mowa III, 2: PL 183, 370; Dzieła św. Bernarda, wyd. J. Leclercq-H. Rochais, vol. IV, Rzym 1966, s. 342.
[57] Por. Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele, Lumen Gentium, nr 57: AAS 57 (1965), s. 61.
[58] Tamże, nr 58: AAS 57 (1965), s. 61.
[59] Por. Pius XII, Encyklika Mystici Corporis: AAS 35 (1943), s. 247.
[60] Por. Sobór Watykański II, Konstytucja o liturgii świętej, Sacrosanctum Concilium, 47: AAS 56 (1964), s. 113.
[61] Tamże, 102, 106: AAS 56 (1964), s. 125 i 126.
[62] "... racz wspomnieć na tych wszystkich, którzy od wieków podobali się Tobie, na świętych ojców, patriarchów, proroków, apostołów (... i na świętą i chwalebną Bożą Rodzicielkę, Maryję, i na wszystkich świętych (... oby pamiętali oni o naszej nędzy i ubóstwie, ofiarowali Ci z nami tę czcigodną i bezkrwawą ofiarę": Syryjska anafora Jakuba, brata Pańskiego: Modlitwa eucharystyczna, wyd. A. Hanggi-l. Pahl, Fribourg, Editions Universitaires, 1968, s. 274.
[63] Wyjaśnienie Ewangelii wg Łukasza, II, 26: CSEL 32, IV, s. 55; S. Ch. 45, ss. 83-84.
[64] Por. Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele, Lumen Gentium, nr 62: AAS 57 (1965), s. 63.
[65] Sobór Watykański II, Konstytucja o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, nr 103: AAS 56 (1964), s. 125.
[66] Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele, Lumen Gentium, nr 67: AAS 57 (1965), s. 65.
[67] Por. tamże nr 67: AAS 57 (1965), ss. 65-66.
[68] Por. Sobór Watykański II, Konstytucja o liturgii świętej, Sacrosanctum Concilium, nr 104: AAS 56 (1964), ss. 125-126.
[69] Por. Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele, Lumen Gentium, nr 66: AAS 57 (1965), s. 65.
[70] Por. Paweł VI, Przemówienie wygłoszone 24 kwietnia 1970, w kościele Calari poświęconym Najśw. Maryi Pannie lub Nostra Signora di Bonaria: AAS 62 (1970), s. 300.
[71] Pius IX Apostolski list Ineffabilis Deus: Zbiór dokumentów papieża Piusa IX, I, 1 Rzym 1854, s. 599. Por. także V. Sardi, Uroczysta definicja dogmatu Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi. Atti e documenti... Rzym 1904-1905, t. II, s. 302.
[72] Por. Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele, Lumen Gentium, nr 66: AAS 57 (1965), s. 65.
[73] Św. Ildnefons, O trudnym dziewictwie Najświętszej Maryi, r. XII: PL 96, 108.
[74] Por. Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele, Lumen Gentium, nr 56: AAS 57 (1965), s. 60 i autorzy wspomniani w przypisie 76.
[75] Por. św. Ambroży, O Duchu Świętym II, 37-38; CSEL 79 ss. 100-101; Kasjan, O Wcieleniu Pańskim II, r. II: CSEL 17, pp. 247-249; św. Beda, Homilia I, 3: CCL 122, s. 18 i 20.
[76] Por. św. Ambroży, De institutione virginis, r. XII, 79: PL 16 (ed. 1880), 339; List 30, 3 i List 42, 7: tamże, 1107 i 1175 Wyjaśnienie Ewangelii wg św. Łukasza X, 132 S. Ch. 52 s. 200; św. Prokulus Konstantynopolitański, Mowa I, 1 i Mowa V, 3: PG 65, 681 i 720: św. Bazyli Seleuceński, Mowa XXXIX, 3: PG 85, 433; św. Andrzej Kreteński, Mowa IV: PG 97, 868; św. German Kosntantynopolitański, Mowa III, 15: PG 98, 305.
[77] Por. św. Hieronim, Przeciw Jowianowi I, 33: PL 23, 267; św. Ambroży, List 63, 33: PL 16 (wyd. 1880), 1249; De institutione virginis, r. XVII, 105: tamże 346; O Duchu Świętym III, 79-80: CSEL 79, ss. 182-183; Sedulius, Hymn "A solis ortus cardine", ss. 13-14: CSEL 10, s. 164; Hymnus Acathistos, strofa 23; wyd. I.B. Pitra, Analecta Sacra, I, s. 261; św. Proklus Konstantynopolitański, Mowa I, 3: PG 65, 648: Mowa II, 6: tamże, 700; św. Bazyli Saleuceński, Mowa IV, PG 97, 868; św. Jan Damasceński, Mowa IV, 10: PG 96, 677.
[78] Por. Seweryn Antiocheński, Homilia 57; PO 8, ss. 357-358; Hezychiusz Jerozolimski, Homilia o Najświętszej Bożej Rodzicielce Maryi, PG 93, 1464; Chryzyp Jerozolimski, Modlitwa o Najświętszej Bożej Rodzicielce Maryi, 2 PO 19, s. 338; św. Andrzej Kreteński, Mowa V: PG 97, 896: św. Jan Damasceński, Mowa VI, 6: PG 96, 672.
[79] Liber Apotheosis, ww. 571-572: CCL 126, s. 97.
[80] Por. św. Izydor, O pochdzeniu i śmierci Ojców, r. LXVII, 111: PL 83, 148; św. Ildefons, O trwałym dziewictwie Najświętszej Maryi, r. X: PL 96, 95; św. Bernard, Na wniebowzięcie Najświętszej Maryi: Mowa IV, 4: PL 183, 428; Na narodzenie Najświętszej Maryi Panny: tamże, 442, św. Piotr Damian, Święte pieśni i modlitwy II, Modlitwa do Boga Syna: PL 145, 921; Antyfona "Beata Dei Genetrix Maria": Corpus antiphonalium officii, wyd. R. J. Hesbert, Rzym 1970, t. IV, nr. 6314, s. 80.
[81] Por. Paweł Diakon, Homilia I, Na wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny: PL 95, 1567; O wniebowzięciu Najświętszej Maryi Panny - przypisywane Paschazjuszowi Radbertowi nr 31, 42, 57, 83; wyd. A. Ripberger, w "Spicilegium Friburgense", 9, 1962, ss. 72, 76, 84, 96-97; Eadmerus Kantuaryjski, O dostojeństwie Dziewicy Maryi, r. IV-V: PL 159, 562-567: św. Bernard, In laudibus Virginis Matris, Homilia IV, 3: Dzieła św. Bernarda, wyd. J. Leclercq-H. Rochais, IV Rzym 1966, ss. 49-50.
[82] Por. Orygenes, Homilia do Łukasza VII, 3: PG 13, 1817; S. Ch. 87, s. 156; św. Cyryl Aleksandryjski, Komentarz do proroka Aggeusza, r. XIX: PG 71, 1060; św. Ambroży, O wierze IV 9, 113-114: CSEL 78, ss. 197-198: Wyjaśnienie Ewangelii wg Łukasza II, 23 i 27-28: CSEL 32, IV, ss. 53-54 i 55-56; Severianus Galbalensis, In mundi creationem oratio VI, 10: PG 56, 497-498; Antipater Bostrensis, Homilia na zwiastowanie Najświętszej Bożej Rodzicielki, 16: PG 85, 1785.
[83] Por. Eadmerus Kantuaryjski, O dostojeństwie Dziewicy Maryi, r. VII: PL 159, 571: św. Amadeusz Lozanneński, O Maryi Dziewiczej Matce, Homilia VII: PL 188, 1337; S. Ch. 72, s. 184.
[84] O trwałym dziewictwie Najświętszej Maryi, r. XII: PL 96, 106.
[85] Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele, Lumen Gentium, nr 54: AAS 57 (1965), s. 59. Por. Paweł VI, Przemówienie wygłoszone do Ojców soborowych na zakończenie drugiej sesji Soboru Powszechnego Watykańskiego II, dnia 4 grudnia 1963r: AAS 56 (1964), s. 37.
[86] Por. Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele, Lumen Gentium, 6, 7-8. 9-11: AAS 57 (1965), ss. 8-9, 9-12, 12-21.
[87] Tamże, nr 63: AAS 57 (1965), s. 64.
[88] św. Cyprian, O jedności Kościoła katolickiego, 5: CSEL 3, s. 214.
[89] Izaak de Stella, Mowa LI, Na wniebowzięcie Najśw. Maryi: PL 194, 1863.
[90] Mowa XXX, I: S. Ch. 164, s. 134.
[91] Por. Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele, Lumen Gentium, nr 66-69: AAS 57 (1965), ss. 65-67.
[92] Por. Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym, Dei Verbum, n. 25: AAS 58 (1966), ss. 829-830.
[93] N. 13: AAS 50 (1964), s. 103.
[94] Por. Officum magni canonis paracletici, Magnum Orologion, Ateny 1963, s. 558; w różnych miejscach w kanonach i troparzach liturgicznych: por. Sofronio Eustradiadou, Theotokarion, Chennevieres, sur Marne 1931, s. 9, 19.
[95] Por. Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele, Lumen Gentium, 69: AAS 57 (1965), ss. 66-67
[96] Por. tamże, 66: AAS 57 (1965), s. 65; Konstytucja o liturgii świętej, Sacrosanctum Concilium, 103: AAS 56 (1964), s. 125.
[97] Por. Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele, Lumen Gentium, 67: AAS 57 (1965), ss. 65-66.
[98] Tamże, nr 66: AAS 57 (1965), s. 65.
[99] Por. Paweł VI, Przemówienie wygłoszone w Bazylice Watykańskiej do Ojców soborowych, dnia 21 listopada 1964: AAS 56 (1964), s. 1017.
[100] Por. Sobór Watykański II, Dekret o ekumenizmie, Unitatis Redintegratio, nr 20: AAS 57 (1965), s. 105.
[101] Encyklika, Adiutricem Populi: ASS 28 (1895-1896), s. 135.
[102] Por. Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele, Lumen Gentium, nr 56: AAS 57 (1965), s. 60.
[103] Por. św. Piotr Chryzolog, Mowa CXLIII: PL 52, 583.
[104] Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele, Lumen Gentium, nr 55: AAS 57 (1965), ss. 59-60.
[105] Por. Paul VI, Adhortacja apostolska, Signum Magnum, I: AAS 59 (1967), ss. 467-468: Mszał rzymski, dnia 15 września, Modlitwa nad darami.
[106] Por. Konstytucja dogmatyczna o Kościele, Lumen Gentium, nr 67: AAS 57 (1965), ss. 65-66.
[107] św. Augustyn, In Johannis Evangelium Tractatus X, 3: CCL 36, s. 101-102; List 243, Do Letusa, n. 9: CSEL 57, ss. 575-576; św. Beda, Wyjaśnienie do Ewangelii Łukasza, IV, XI, 28: CCL 120, s. 237; Homilia I, 4: CCL 122, ss. 26-27.
[108] Por. Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele, Lumen Gentium, 58: AAS 57 (1965), s. 61.
[109] Mszał rzymski, IV niedziela adwentu, Modlitwa dnia. Coś podobnego znajduje się w Modlitwie z dnia 25 marca, którą można w odmawianiu modlitwy Anioł Pański podstawić w miejsce pierwszej przedstawionej w tekście.
[110] Pius XII, List do arcybiskupa Manili, "Philippinas Insulas": AAS 38 (1946), s. 419.
[111] Przemówienie wygłoszone do uczestników Kongresu dominikańskiego o świętym różańcu: Insegnamenti di Paolo VI , 1, (1963) ss. 463-464.
[112] Por. AAS 58 (1966), ss. 745-749.
[113] Por. AAS 61 (1969), ss. 649-654.
[114] Por. 13: AAS 56 (1964), s. 103.
[115] Dekret o apostolstwie świeckich, Apostolicam Actuositatem, II: AAS 58 (1966), s. 848.
[116] Por. Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele, Lumen Gentium, 11: AAS 57 (1965), s. 16.
[117] Por. Sobór Watykański II, Dekret o apostolstwie świeckich, Apostolicam Actuositatem, 11: AAS 58 (1966), s. 848.
[118] Op cit., nr 27.
[119] Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele, Lumen Gentium, 53: AAS 57 (1965), pp. 58-59.
[120] Boska Komedia, Raj XXXIII, 4-6.
[121] Por. Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele, Lumen Gentium, 60-63; AAS 57 (1965), ss. 62-64.
[122] Por. tamże, 65: AAS 57 (1965), ss. 64-65.
[123] Tamże, 65: AAS 57 (1965), s. 64.
[124] Por. Sobór Watykański II, Konferencja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym, Gaudium et spes, nr 22: AAS 58 (1966), ss. 1042-1044.
[125] Por. Mszał rzymski, 31 maja, Modlitwa dnia.
Źródło: http://www.niedziela.pl/
